Οι περιηγητές και τα αρχαία μνημεία

Tα ταξίδια προκαλούσαν ικανοποίηση από αρχαιοτάτων χρόνων.

Πολλοί είναι εκείνοι που χρησιμοποίησαν τα ταξίδια για ψυχαγωγία αλλά και για να μάθουν, να γνωρίσουν αληθινά άλλους κόσμους, άλλους πολιτισμούς αλλά και να επισκεφθούν τόπους που έχουν μεγάλη ιστορική αξία.
Ο Οδυσσέας θεωρείται ως ο πρώτος ακούσιος περιηγητής που ταξιδεύοντας σε άγνωστους κόσμους, θα γνωρίσει, όπως μας λέει ο Όμηρος,  νέες πόλεις  και πολιτισμούς άλλων τόπων.
Ο Σόλων, ο Πυθαγόρας, ο Ηρόδοτος ήταν πολύ γνωστοί περιηγητές, που ταξίδεψαν στον τότε γνωστό κόσμο και κατέγραψαν τις εντυπώσεις τους.
Στην νεότερη Ελλάδα, που περνούσε τα πάθη του σκλαβωμένου, ήλθαν πολλοί Ευρωπαίοι κυρίως ταξιδιώτες για να γνωρίσουν από κοντά την ιστορία της.

Τουρίστες όπως λέμε σήμερα, αλλά και έμποροι και λόγιοι, αρχιτέκτονες, αλλά και αρχαιολάτρες επισκέπτονταν τη χώρα μας.Από το 14ο και 15ο αι. οι περιηγητές έρχονται συνεχώς και στη χώρα που γέννησε τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό. Οργανωμένα ή ατομικά ταξίδια, έφεραν ανθρώπους στον τόπο μας και οι μελετητές λένε ότι ωφέλησε αυτή η επαφή του ξένου και του ντόπιου στοιχείου.
Έγραψαν πολλά οι περιηγητές  για τις πόλεις που επισκέφθηκαν, για τα μνημεία τους αλλά και για τα ήθη και έθιμα μιας εποχής που το ελληνικό στοιχείο ζούσε κάτω από το τουρκικό φέσι. 

Σε μια εποχή,  τον 18 αι., που οι κλασικές σπουδές και η γνωριμία με τον αρχαίο κόσμο και πολιτισμό είχε φτάσει στα ύψη, πολλοί θα ενδιαφερθούν για την επί τόπου γνωριμία της αρχαιότητας και δεν θα αρκεστούν πλέον στην γνώση μέσω των κειμένων.
Αυτοί ήταν οι περιηγητές που πολλοί τους ύμνησαν γιατί μετέφεραν γνώσεις και άλλους πολιτισμούς σε έναν κόσμο περιορισμένο, όπως ήταν ο δικός μας κόσμος.Τους ύμνησαν επειδή ενδιαφέρθηκαν για τα αρχαία μνημεία και κατέγραψαν ό,τι είδαν και γνώρισαν στις περιηγήσεις τους. Άλλοι τους κατηγόρησαν ότι από εκείνους προήλθε η αρχαιοκαπηλία όπως την γνωρίζουμε σήμερα.
Λεπτομερείς περιγραφές των μνημείων ειδικά της Αθήνας, περιλαμβάνονται σε πολλά έργα των ανήσυχων αυτών ταξιδιωτών, που ο ένας έδινε την σκυτάλη στον επόμενο για να συνεχίσει. 

Οργανισμοί όπως η εταιρεία αρχαιόφιλων, η Society of Dilettanti, οργάνωσαν τότε αποστολές, με σκοπό να φέρουν αρχαία για συλλογές ιδιωτών ή ακόμη και σε ηγεμόνες. Έτσι άρχισε το κυνήγι των αρχαιολογικών θησαυρών, που πολλά μα πάρα πολλά είναι ακόμη στις χώρες που κατέληξαν. Συγχρόνως, άρχισε και ο ανταγωνισμός των χωρών, για το ποια θα προλάβει να πάρει τα περισσότερα.
Τι χρειαζόταν; Άδεια των αρχών, των κατακτητών δηλ., που δεν είχαν καμιά ιδέα για την αξία των αρχαίων μνημείων μας, αλλά ενδιαφέρονταν μόνο για το κέρδος που θα αποκόμιζαν και χρήματα για την μεταφορά τους. Χαρακτηριστικό είναι ότι τα μάρμαρα του Παρθενώνα, που τόσο πολύ θέλουμε να γυρίσουν στον τόπο που ανήκουν, τα πήρε ο Έλγιν ως γνωστόν, αλλά είχε ανταγωνιστή τον Choisel εκπρόσωπο της Γαλλίας.
Πολλοί τα σεβάστηκαν και τα μετέφεραν αυτούσια............Άλλοι τα κομμάτιαζαν και ιδίως οι Τούρκοι, για καλύτερη μεταφορά οι πρώτοι και για μεγαλύτερο κέρδος με το κομμάτι οι δεύτεροι.

O Fauvel (1751-1838) και κομμάτια της συλλογής του στο σπίτι του στην Aθήνα.

Ο Choisel ήταν πρέσβης της χώρας του στην Υψηλή Πύλη. Έγραψε σε μια του επιστολή στον Φωβέλ(πρέσβης και εκείνος) ''.....................μην παραλείψετε κανένα μέσον, αγαπητέ μου Φωβέλ, να λεηλατήσετε από την Αθήνα και την περιοχή της ό,τι μπορεί να λεηλατηθεί''. Υποστηρίζεται από τους μελετητές ότι και μόνον αυτή η φράση σήμερα, μας προκαλεί απέχθεια. Όμως υποστηρίζουν ότι αν ληφθεί υπόψη η εποχή που γράφτηκε η επιστολή, τότε θα πρέπει να θεωρηθεί ρεαλιστική. Κατά τη γνώμη μου όμως, η παρότρυνση ''λεηλατήσετε'' δεν μπορεί να είχε άλλη ερμηνεία τότε από τη σημερινή!

Τι έκαναν όμως οι ντόπιοι όταν είδαν αυτή τη λεηλασία;
Στην αρχή απολύτως τίποτε. Φαίνεται ότι δεν γνώριζαν και οι ίδιοι την αξία, την ιστορική αξία των ερειπίων που έβλεπαν στην περιοχή τους. Πολλοί μάλιστα χρησιμοποιούσαν αυτά τα ερείπια για να ολοκληρώσουν το χτίσιμο του σπιτιού τους. Με αμοιβή έσκαβαν προς όφελος των εντολοδόχων τους για να ανακαλύψουν αρχαία κειμήλια.
Επίσης να επισημάνουμε ότι δεν είχε ριζωθεί η εθνική τους ταυτότητα..........μια και ακόμη το κράτος ήταν σκλαβωμένο.
Σιγά σιγά όμως, η εθνική αυτογνωσία παίρνει διαστάσεις και μάλιστα όταν πληροφορούνται όσα γράφουν οι παλιότεροι περιηγητές που ταυτίζουν τους Έλληνες με τους αρχαίους πρόγονούς τους ως συνεχιστές τους, σιγά σιγά θα αρχίσουν να βλέπουν με κριτικό μάτι αυτές τις λεηλασίες.

Στις αρχές του 19ου αι. που θα αρχίσουν να υιοθετούνται και αρχαία ελληνικά ονόματα ακόμη και για τα παιδιά τους, η σύληση της πατρογονικής κληρονομιάς ενοχλεί πολύ. Προκαλεί διαμαρτυρίες, και είναι πλέον εμφανής η προσπάθεια παρεμπόδισης των αρχαιοκαπήλων- όπως τους λέω εγώ- της εποχής εκείνης.

Τα μαθαίνουμε όλα αυτά από τους ίδιους του περιηγητές όπως τα έχουν καταγράψει. Γνωστός ο Φουρμόντ που έσπαγε ό,τι αρχαία επιγραφή έβρισκαν οι εργάτες του και που καυχήθηκε ότι αυτός ισοπέδωσε την αρχαία Σπάρτη προκαλώντας το θαυμασμό των Τούρκων και τη λύσσα των Ελλήνων.
Μάλιστα περιγράφεται σε έργο άλλου περιηγητή που ασχολήθηκε με τα μάρμαρα του Παρθενώνα, ότι αυτή η διαδικασία αφαίρεσης των μαρμάρων ήταν ολοφάνερα λαομίσητη. Χρειάστηκε να πληρωθούν πολύ περισσότερο οι ντόπιοι εργάτες για να ολοκληρωθεί η δουλειά.

Έτσι.............χάθηκαν πολλά αρχαία κειμήλια και πολλά μα πάρα πολλά από όσα υπάρχουν,  βρίσκονται μακριά από τον τόπο που ανήκουν,
Ο λόγιος Αθανάσιος Ψαλλίδας από την Ήπειρο είπε στον συνοδό του Μπάυρον το 1815 '' Εσείς οι Άγγλοι μας παίρνετε τα έργα των προγόνων μας..φυλάξτε τα καλά. Εμείς οι Έλληνες θα 'ρθούμε μια μέρα να σας τα ξαναζητήσουμε''
Και ήρθε η μέρα που τα ζητήσαμε αλλά..............................ακόμη περιμένουμε απάντηση!