Τα κάλαντα από το ''χθες'' στο σήμερα!

 

Να σας τα  πω;

 Καλήν εσπέραν φίλοι μου,

σαν είναι ορισμός σας...  θα σας πω για την ιστορία του εθίμου που αγαπούν τα παιδιά, από τότε έως σήμερα.

Πρώτα πρώτα θα ξεκινήσουμε από παλιά.

Ειρεσιώνη, η ''γιαγιά'' των σημερινών καλάντων

Από τη λέξη είρος δηλ έριον. Τα μαλλιά με τα οποία έδεναν στα κλαδιά  ελιάς ή δάφνης καρπούς, εκτός αχλαδιών και μήλων.

Ήταν τόσο πλούσια στολισμένο το κλαδί που λέγεται ότι το χριστουγεννιάτικο δέντρο είναι από την ειρεσιώνη!

Στην Αθήνα κατά τις γιορτές των Πυανεψίων αφιέρωναν από  μια ειρεσιώνη στον Απόλλωνα, στις Ώρες και στον Ήλιο και στη γιορτή των Θαργηλίων στην Αθηνά. Ευχαριστούσαν με αυτόν τον τρόπο  τους θεούς για τη χρονιά που πέρασε και ζητούσαν τη βοήθειά τους για χρονιές δύσκολες όπως χρονιές πείνας, επιδημίας κλπ.

Το κλαδί κοβόταν κατά την εορτή των Παναθηναίων και το περιέφερε ένα παιδί που ζούσαν και οι δυο γονείς του, ένας αμφιθαλής παις!

Τραγουδούσαν δε την ειρεσιώνη όπως μαρτυρά ο Πλούταρχος.

''ειρεσιώνη σύκα φέρει και πύονας άρτους

και μέλι εν κοτύλη και έλαιον αποψήσασθαι

και κύλικ' ευζωρον, ως αν μεθύουσα καθεύδη''

Δηλαδή:

''η ειρεσιώνη φέρνει τα σύκα και το ψωμί που μας τρέφει

και το μέλι στο κύπελο και λάδι για να αλείφουμε το σώμα μας

και την κούπα με το αγνό κρασί που φέρνει τον ύπνο από το μεθύσι''

Τα παιδιά που τραγουδούσαν αυτό το τραγούδι περιέφεραν στεφάνια στην πόλη και τα κρεμούσαν στις πόρτες των σπιτιών ευχόμενοι στο νοικοκύρη ''πλούτον'', ''ευφροσύνην'', ''ειρήνην αγαθήν'', ''άγγεια μεστά'' και έπαιρναν δώρα.

Είναι πιθανόν η ειρεσιώνη να ήταν αρχικά ένα θρησκευτικό τραγούδι που ικέτευε τη θεότητα να είναι ευμενής και μετά έγινε κάθε τραγούδι που ζητά ένα δώρο, κάποια χάρη ή ευεγερσία .

Τα κάλαντα έχουν και άλλον πρόγονο, το χελιδόνισμα που έφτασε ως τα νεότερα χρόνια. Στα αρχαία  χρόνια λοιπόν, παιδιά με ομοίωμα χελιδονιού στολισμένο με λουλούδια και χλωρά κλαδιά επισκέπτονταν τα σπίτια και τραγουδούσαν τον ερχομό της άνοιξης και την έλευση των χελιδονιών. Εύχονταν στην οικογένεια υγεία και έπαιρναν φιλοδώρημα από τη νοικοκυρά.

 Μάλιστα κάνει εντύπωση ότι στα νεότερα χρόνια το τραγούδι του χελιδονίσματος έχει μεγάλη ομοιότητα με το αρχαίο τραγούδι.

Άλλος ένα ''συγγενής'' των καλάντων ήταν το κορώνισμα.

Ένα ομοίωμα κουρούνας ή κορώνης συνηθιζόταν στην αρχαιότητα, στον Κολοφώνα της Μ Ασίας.Οι κορωνιστές περιέφεραν την κορώνη και τραγουδούσαν τα κορωνίσματα και έδιναν ευχές  στα σπίτια, όμοια με τα σημερινά κάλαντα. Μάλιστα για να πετύχουν μεγαλύτερο φιλοδώρημα προσφωνούσαν τους οικοδεσπότες  ''εσθλοί'' όπως σήμερα στα κάλαντα αποκαλούνται  ''αφέντης''  ή ''κυρά''.

Η επιλογή της κορώνης δεν είναι τυχαία. Το πουλί έχει παρουσία σε πολλούς αρχαίους μύθους  και σε νομίσματα αφού πίστευαν ότι είχε πολύτιμες θεραπευτικές και προστατευτικές ιδιότητες και μαντικές μάλιστα. Της απέδιδαν   και παροιμιώδη μακροζωία.

Κι ερχόμαστε στα κάλαντα. Ονομασία από τη γιορτή των ''Καλενδών'' του Ιανουαρίου.

Στο Βυζάντιο, τα κάλαντα διατηρήθηκαν ως έθιμο και αφομοιώθηκαν από τον Χριστιανισμό. Επειδή, όμως κατά τα πρώτα Βυζαντινά χρόνια η εκκλησία προσπαθούσε να περιορίσει και εκτοπίσει όλες τις μεγάλες γιορτές, θέλοντας να απαγορεύσει τις ειδωλολατρικές τελετές και γιορτές της Πρωτοχρονιάς, μετέβαλλε σε μεγάλο βαθμό τον αρχικό χαρακτήρα των καλάντων. Έτσι, τα κάλαντα απέκτησαν μιαν επίφαση χριστιανική, την οποίαν διατηρούν μέχρι και σήμερα.

Θρησκευτικού περιεχομένου τραγούδια που αφορούσαν καταρχάς τα Χριστούγεννα, την Πρωτοχρονιά και τα Φώτα. Μετά διευρύνθηκε ο όρος και περιλαμβάνει και άλλες εορτές 

Την παλαιότερη μαρτυρία για τα κάλαντα την έχουμε από το 12ο αι. που οι μηναγύρτες τότε, οι σημερινοί καλαντιστές,  τραγουδούσαν στα σπίτια ζητώντας φιλεματα.

Κάθε περιοχή έχει αναπτύξει τα δικά της κάλαντα

Υπάρχουν και για ποιμενικές περιοχές πχ Πήλιο 

''Εδώ σε τούτες τις αυλές, τις μαρμαροστρωμένες

εδώ 'χουν χίλια πρόβατα και 3000 γίδια

Εμείς ολίγα τα 'παμε και ο Θεός να τ'αβγατίσει''

Ανάλογοι είναι και οι στίχοι για το γεωργό όπως στην Κρήτη

''πευκένιο 'ναι τ'αλέτρι σου δαφνένιος ο ζυγός σου

τ'απανωζεύλια του ζυγού βασιλικού κλωνάρι''

Στη Λήμνο τελειώνουν τα κάλαντα παροτρύνοντας τον νοικοκύρη για μεγάλο φιλοδώρημα

''Βάλε,τ' αφέντη βάλε το το χέρι σου στην τσέπη

Αν εύρεις γρόσα δωσ'μα τα, φλουριά μην τα λυπάσαι

βάλε και το γλυκύ κρασί να πιουν τα παλικάρια''

 

 Πολλές φορές όταν δεν υπήρχε φιλοδώρημα ή ήταν ευτελές, τότε τα παιδιά συνέχιζαν έξω από την οικία κάλαντα σκωπτικά επαναλαμβανόμενα:

«Αφέντη μου στη κάπα σου χίλιες χιλιάδες ψείρες,

άλλες γεννούν, άλλες κλωσούν κι άλλες αυγά μαζώνουν!»

Πολλές θύμισες φέρνουν τα κάλαντα, ένα έθιμο που διατηρείται σε όλη την Ελλάδα ακόμη.

Θύμισες από τα παιδικά μας χρόνια, τότε που ημέρες εορτών ετοιμαζόταν η παρέα και σχεδίαζε την πορεία της και τα σπίτια που θα επισκεπτόταν.

Στη δική μου παρέα ήμασταν τρια κορίτσια και ένα αγόρι και κάναμε πρόβες να ξαναθυμηθούμε όλες τις στροφές από τα κάλαντα. Θυμόμασταν ότι πολλοί νοικοκυραίοι δεν μας σταματούσαν αν δεν τελειώναμε και έτσι έπρεπε να  ξέρουμε όλους τους στίχους.

Αρκετά είχαμε ρεζιλευτεί τα πρώτα χρόνια, ξέραμε  δυο στροφές όλες κι όλες και μετά τελειώναμε λέγοντας  ''χρόνια πολλάααα''. 

Μετέπειτα αποκτήσαμε πείρα και εξασκούμασταν συχνά ως την ημέρα που ξυπνούσαμε πολύ πρωί και ντυμένοι   ζεστά με κασκόλ τυλιγμένα στο λαιμό  και σκουφιά να προφυλαχτούμε από το κρύο, παίρναμε τα τρίγωνά μας και φεύγαμε. Βλέπεις, ήταν όρος  των μαμάδων μας για να μας αφήσουν στη γειτονιά να πούμε τα κάλαντα. 

Μην κρυώσουμε κιόλας!

Υπήρχε και μια γιαγιά, θυμάμαι, που κάθε χρόνο μας έλεγε ''μου τα παν δεν θέλω άλλα'' κι εμείς σαν ζιζάνια,μέναμε  έξω από την πόρτα και λέγαμε τα κάλαντα όσο πιο δυνατά μπορούσαμε.

Για εκείνο που αδημονούσαμε,  όταν τελείωνε ''το μεροκάματο'', εκεί κατά το μεσημεράκι, ήταν όταν μαζευόμασταν να μετρήσουμε ξανά και ξανά τα χρήματα που πήραμε και να τα μοιράσουμε  στα 4. Πολλές φορές δεν έβγαινε η μοιρασιά ακριβώς και συμφωνούσαμε να   πάρει το πλεόνασμα το πιο μικρό παιδί απο μας...

Σήμερα λείπουν από τη γειτονιά μου τα παιδιά με τα τρίγωνα!

 Ή δεν υπάρχουν παιδιά εδώ  που ζω, ή τα παιδιά που υπάρχουν φοβούνται να τριγυρίσουν σε ξένα διαμερίσματα. Έτσι έχουμε αρκετά χρόνια να ακούσουμε παιδικές φωνούλες να μας ρωτούν ''να τα πούμε;''

Φέτος, την εποχή της πανδημίας, τα παιδιά με τα τρίγωνα θα μείνουν να ονειρεύονται άλλες χρονιές κανονικές που ήμασταν ελεύθεροι να γιορτάσουμε.

 

 

 *οι πληροφορίες είναι από βιβλία λαογραφίας και εθίμων της χώρας μας, από αρχαία ιστορία και από το διαδίκτυο