Μια ξεχωριστή λαϊκή καλλιτεχνική κληρονομιά

''ΚΑΘΑΡΑ ΔΕΥΤΕΡΑ ΣΤΗΝ ΠΑΛΙΑ ΑΘΗΝΑ''
του Ευγένιου Σπαθάρη

Σε εποχές που δεν υπήρχε παιδικό θέατρο, ούτε τηλεόραση και φυσικά ούτε ηλεκτρονικά παιχνίδια, το μοναδικό θέαμα για τα παιδιά ήταν ο Καραγκιόζης.
Σε κάθε γειτονιά, έστηνε την παράγκα του, και μικροί μεγάλοι παρακολουθούσαν την παράσταση που οι Σπαθάρηδες, πατέρας και γιος, Σωτήρης και Ευγένιος, μας άφησαν σαν κληρονομιά τον 20ο αι.
Πολλά παιδιά μάλιστα, αυτοσχεδίαζαν και έστηναν στην αυλή τους το σεντόνι με το φως πίσω του και τις φιγούρες του Καραγκιόζη, και των άλλων ηρώων του Σπαθάρη, που αγόραζαν από τα περίπτερα. Φίλοι, παιδιά της γειτονιάς, συγγενείς παρακολουθούσαν την παράσταση των μικρών ''Σπαθάρηδων'' με αντίτιμο μερικές φορές λίγες δεκάρες!!!

''ΠΑΣΧΑ ΣΤΟ ΧΩΡΙΟ''του Ευγένιου Σπαθάρη

Όμως οι Σπαθάρηδες, ήταν και σπουδαίοι εικαστικοί καλλιτέχνες.
Ο Σωτήρης Σπαθάρης ήταν ο πρώτος που έφτιαχνε ρεκλάμες, δηλ αφίσες για τα έργα του Καραγκιόζη που παρουσίαζε. Η ρεκλάμα του ήταν ζωγραφισμένη σε χαρτί του μέτρου που την δίπλωνε και την ξαναδίπλωνε. Λέει ο ίδιος στα απομνημονεύματά του:''Κάθε μέρα έφτιαχνα μια μεγάλη ρεκλάμα και την κόλλαγα στην πλατεία της αγοράς. Όταν έπαιζα έργο ηρωικό,  γέμιζα τη ρεκλάμα κόκκινα τσαρούχια, αίματα πολλά από τις
σπαθιές  και τις κουμπουριές και χάμω ο τόπος γιομάτος τούρκικα κεφάλια. Οι περαστικοί στέκονταν και την κοίταζαν πολλή ώρα, αλλά για να τη χορτάσουν καλά καλά και με το χουζούρι τους ξαφνικά διπλώνανε τα πόδια και κάθονταν χάμω σταυροπόδι. Πολλές φορές τους σήκωνε η Αστυνομία γιατί εμπόδιζαν την κυκλοφορία. Άλλες φορές πάλι, εκείνος που είχε κοντά μαγαζί έσκιζε τη ρεκλάμα για να φύγει ο κόσμος''.

Του Ε.Σπαθάρη-''Ο ΚΟΛΟΚΟΤΡΩΝΗΣ ΣΤΗΝ ΤΡΙΠΟΛΗ''

Ο  Νίκος Χατζηκυριάκος Γκίκας σημειώνει :''Δεν πρόκειται μόνο για τη μεσαιωνική τέχνη που βρίσκουμε  ξανά στις αφίσες του Καραγκιόζη. Εδώ εμφανίζεται ξανά η αρχαία θεώρηση. Η μαύρη γραμμή κυκλώνει το αντικείμενο. Όλα τα χρώματα αποκτούν μια σχεδόν πρωτόγονη ειλικρίνεια και ένταση.Οι αντιθέσεις είτε πολύ έντονες είτε απαλυμένες είναι πάντα σαφείς.Τα αντικείμενα προβάλλονται, μέσα από τη γραφική τους αναπαράσταση, μιαν αξία συμβόλου. Έναν έντονο, περιεκτικό σε νόημα, εκρηκτικό δυναμισμό''.

''Ο ΚΑΠΕΤΑΝ ΧΡΟΝΗΣ ΚΑΙ Ο ΑΛΗΣ ΤΣΕΚΟΥΡΑΣ'' ρεκλάμα  του Σωτήρη  Σπαθάρη

Ο Τσαρούχης πάλι στο  βιβλίο του ''Αγαθόν εστί το εξομολογείσθαι'' γράφει: ''Οι ρεκλάμες του Σ.Σπαθάρη με τη φίνα πολυχρωμία τους είναι επίσης έργα αξιοθαύμαστα, που σου θυμίζουν την αιώνια αλήθεια, που η ζωγραφική δεν είναι αυτό που νομίζουμε αλλά πάντα κάτι άλλο.........''

''Ο ΓΑΜΟΣ  ΤΟΥ ΜΠΑΡΜΠΑ ΓΙΩΡΓΟΥ'' του Ε.Σπαθάρη

Η τέχνη του Σπαθάρη ως λαϊκού εικαστικού, όπως ήταν φυσικό, είχε προκαλέσει τους διανοούμενους της αριστεράς, που και εκείνοι από την δεκαετία του '30 και μετά είχαν στρέψει το ενδιαφέρον τους στη λαϊκή τέχνη, θεωρώντας την πηγή έμπνευσης και δημιουργίας, εκθειάζοντας την απλότητα αλλά και την περιεκτικότητά της σε ιδέες και σύμβολα.
Ο καραγκιοζοπαίχτης Σπαθάρης προτιμά τα απλά, καθαρά και γι αυτό φωτεινά χρώματα, ενώ χρησιμοποιεί ελάχιστα απ' αυτά.

''Ο ΣΑΛΕΠΙΤΖΗΣ ΚΑΙ Ο ΚΟΤΕΜΠΟΡΟΣ ΣΤΗ ΡΟΤΟΝΤΑ''
του Ε.Σπαθάρη

Ο γιος του ο Ευγένιος, ζωγραφίζει και εκείνος θέματα που τα παίρνει από  τη μυθολογία και τη λογοτεχνική παράδοση, από την καθημερινή ζωή της παλιάς Αθήνας, ζωγραφίζει ιστορικά γεγονότα με επίκεντρό τους ήρωες της Επανάστασης αλλά και ελληνικά λαϊκά πορτρέτα.
Καραγκιοζοπαίχτης από κούνια ο Ευγένιος ανανέωσε την τέχνη του Καραγκιόζη, την προσάρμοσε στις τεχνολογικές εξελίξεις της εποχής μας.
Έβγαλε έξω από τον μπερντέ τον Καραγκιόζη και τον περπάτησε στο θέατρο, στον κινηματογράφο, στην τηλεόραση, τον πήγε στο εξωτερικό, τον έκανε τραγούδι, τον έκανε ζωγραφιά και τον κρατάει ζωντανό σε Μουσείο.
Ο Γιάννης Τσαρούχης, φίλος του πατέρα Σπαθάρη, γρήγορα  διέγνωσε την έφεση του Ευγένιου στη ζωγραφική και τον βοήθησε..Σύντομα εκθέτει έργα του στο σπίτι του ναυάρχου Καββαδία (1948) και με τη βοήθεια του Τσαρούχη η έκθεση μεταφέρεται στον Αγγλοελληνικό Σύνδεσμο.

''Η ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΟΥ ΚΑΡΑΓΙΟΖΗ'' του Ε.Σπαθάρη

Ο Ευγένιος θυμάται τι έλεγε ο Τσαρούχης στους επισκέπτες της έκθεσης:''Εδώ δεν θα δείτε κορνίζες, αυτές είναι οι πουτάνες του έργου, θα δείτε ζωγραφική''!
''Νέο Θεόφιλο'' τον αποκάλεσε ο Τζούλιο Καϊμης αλλά και ο Φοίβος Δέλφης είπε:''Ο υιός Σπαθάρης ήτανε για μένα μια αποκάλυψη του ζωγραφικού του ταλέντου, εφάμιλλο του Θεόφιλου  και καλύτερο''!
Ο Ευγένιος ξεκίνησε ζωγραφίζοντας τις ρεκλάμες, ύστερα έκανε μικρούς πίνακες και μετά μεγαλύτερους κυρίως πάνω στα ηρωικά έργα. Κάθε φορά πρόσθετε νέα στοιχεία όχι όμως στις φιγούρες ''Τις φιγούρες αν τις αλλάξεις χάθηκες. Μόνο νέες φιγούρες μπορείς να κάνεις. Αυτό που άλλαζα ήταν η διακόσμηση''.

''ΠΑΛΚΟ ΣΤΟΝ ΠΕΙΡΑΙΑ''- Ευγένιος Σπαθάρης

Η παλιά Αθήνα που χανόταν ήταν η αγαπημένη του ''Έψαχνα τα παλιά κτίρια, τα μπουζούκια, το παλκοσένικο, επίσης τύπους της πόλης όπως ο σαλεπιτζής ή ο καστανάς''.
''Ο Ευγένιος, έξω από τα γενικά στοιχεία που τον κατατάσσουν στη ζωντανή παράδοση της λαϊκής μας ζωγραφικής, προσθέτει μια ξέχωρη ευαισθησία και πλουτίζει τα σχήματα δίνοντας μια καταπληκτική σύνθεση. Ζωγραφίζει χρόνια ακούραστα και με οίστρο με τους τυποποιημένους ήρωες του θιάσου, ανυποψίαστος για τις δυσκολίες της σύνθεσης, για την ποιότητα και τη σχέση των χρωμάτων, που με τόση ασφάλεια χειρίζεται. Χωρίς να το έχει σχεδόν υπ' όψιν του, βγάζει ένα έργο που είναι, μπορεί να πει κανείς, σαν κολοσσός σταθεράς στην αρχιτεκτονική του....................Γνήσιος και λαϊκός ζωγράφος, ο Σπαθάρης αποτελεί ένα πολύτιμο κεφάλαιο για τη συνέχιση της λαϊκής μας παράδοσης.....'' παρατηρεί ο Τσαρούχης.

''Ο ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗΣ ΑΣΤΡΟΝΑΥΤΗΣ''-Ε.Σπαθάρη

Ο Καραγκιόζης των Σπαθάρηδων, με τις έντονες εικαστικές δημιουργίες, έβαζε επί τάπητος όλες τις κοινωνικές αδικίες και τις ανισότητες της τότε εποχής, αλλά που διαχρονικά είναι αδικίες κάθε γενιάς!
Είναι σίγουρο ότι οι δημιουργοί του Θεάτρου Σκιών σημάδεψαν τον 20αι.και άφησαν πίσω τους σε μας μια ξεχωριστή λαϊκή καλλιτεχνική κληρονομιά!

ρεκλάμα του Ευγένιου Σπαθάρη από το έπος του '40

Από το βιβλίο ''ΕΥΓΕΝΙΟΣ ΣΠΑΘΑΡΗΣ- Σύγχρονοι Έλληνες εικαστικοί'